متاسفانه در کشور ما خودرو، به‌عنوان یک کالای سرمایه‌ای محسوب شده و بخش قابل توجهی از اموال و دارایی‌های خانواده ایرانی را تشکیل می‌دهد. از این رو یکی از پرتعداد ترین معاملات اقتصادی حاکم بر بازار کشور نقل و انتقال خودرو می باشد.
آگاهی از فرآیند صحیح نقل و انتقال خودرو حلقه مفقوده ای است که باعث شده پرونده های حقوقی و بعضاً کیفری زیادی در موضوع نقل و انتقال خودرو وارد سیستم قضایی کشور گردد. از این رو آشنایی با فرآیند صحیح نقل و انتقال خودرو می تواند به کاهش این معضل در جامعه کمک شایانی کند و در سلامت معاملات افراد و حفظ منافع آن‌ها موثر باشد.
از مبایعه‌نامه تا تنظیم سند رسمی
مراحل نقل و انتقال خودرو را می‌توان (به ترتیب ) در سه بخش بیان کرد:
- تنظیم قرارداد
- مراجعه به مراکز تعویض پلاک خودرو
- مراجعه به دفاتر اسناد رسمی
تنظیم قرارداد (قولنامه / مبایعه‌نامه)
در هر معامله‌ای نیاز است هر دو طرف یعنی هم خریدار و هم فروشنده قراردادی (که در جامعه به قولنامه یا مبایعه نامه معروف است) را میان خود بنویسند و این قرارداد باید به امضای هر دو طرف برسد. در انتقال سند خودرو نیز در ابتدا باید این کار را انجام دهند. در محتوای این قرارداد باید مواردی را ذکر کنند که این موارد به شرح ذیل می باشد:
- مشخصات کامل و جامع خودروی خریداری شده از جمله رنگ، مدل، دوگانه سوز بودن یا فقط بنزینی بودن خودرو، وسایل موجود در خودرو و …
- قیمت تمام شده خودرو که خریدار پرداخت می‌کند.
- زمان تحویل دادن خودرو از طرف فروشنده به همراه مدارکی مانند (بیمه شخص ثالث، کارت سوخت و …)
- زمان و نحوه تعویض پلاک خودرو
- مسئولیت و تکلیف فروشنده به مواردی مانند پرداخت بدهی‌ها و جریمه‌ها و عوارض سالانه شهرداری
- تکلیف فروشنده بابت پرداخت مالیات
- تعیین زمان برای حضور و مراجعه طرفین در دفترخانه
- دیگر مواردی که برای به پایان رساندن قرارداد نیاز است.
می توان این سند عادی را در منزل یا بنگاه معاملات خودرو تنظیم کرد.
مراجعه به مراکز تعویض پلاک خودرو
مرحله بعدی برای انتقال سند خودرو، مراجعه کردن به مراکز تعویض پلاک می‌باشد. در انتقال سند خودرو اصل، قاعده و بهینه‌ترین روش آن است که قبل از مراجعه به دفاتر اسناد رسمی، هر دو طرف معامله یعنی خریدار و فروشنده باید در مراکز تعویض پلاک حاضر شوند و مستندات مربوط به فک پلاک قبلی و نصب پلاک جدید، برای خریدار را ارائه دهند.
در این مراکز ضمن ارائه خودرو به کارشناسان، باید مدارک لازم را ارائه کنند. مانند مدارک شناسایی فروشنده و خریدار، برگ سبز خودرو، بنچاق به نام فروشنده ( بنچاق قطعی منقول) و برگ کمپانی، معاینه فنی، ارائه مدارک مربوط به احراز آدرس و محل سکونت خریدار ( نظیر سند منزل یا اجاره‌نامه با کد رهگیری و قبوض برق و تلفن).
چند نکته
- در برخی موارد دیده شده است که خریدار یا فروشنده به دلایل مختلفی نتوانسته اند با هم در مرکز تعویض پلاک حضور داشته باشند. در این شرایط می‌توانند به دفتر خانه مراجعه کرده و اقدام به تنظیم وکالت نامه بکنند که فروشنده باید پس از تعویض پلاک خودرو دوباره به همراه خریدار برای تنظیم کردن سند قطعی خودرو به دفترخانه مراجعه کند. علاوه بر این کار، می‌توان در دفتر خانه وکالتی به نام وکالت فروش خودرو تنظیم کرد که در این حالت نیازی به حضور فروشنده در دفترخانه نیست، اما باید توجه کرد که هزینه تنظیم کردن این نوع وکالت از تعویض پلاک بیشتر است؛ بنابراین بهتر است از روش قبلی استفاده شود.
- وکالت تعویض پلاک، وکالتی است که با امضای آن از سوی فروشنده، خریدار، به‌عنوان نماینده و وکیل وی (و بدون نیاز به حضور فروشنده) به مراکز تعویض پلاک مراجعه و مراحل ذکر شده را طی می‌کند و پس از تعویض پلاک خودرو، مجددا به همراه فروشنده جهت تنظیم سند قطعی خودرو به دفترخانه مراجعه می‌کنند. (در این حالت فروشنده، دوبار در دفترخانه حاضر می‌شود)
- وکالت فروش خودرو، وکالتی است که پس از امضای آن در دفترخانه، دیگر نیازی به حضور فروشنده در مراکز تعویض پلاک و پس از آن، در دفترخانه نیست. هزینه تنظیم این نوع وکالت، از حالت قبل بیشتر است.
- با توجه به مسئولیت‌های صاحب پلاک خودرو و امتیازات منفی در قوانین جدید، پیشنهاد می‌شود در صورت تنظیم هرگونه وکالت خودرو، اولاً فروشنده ضمن توافق با خریدار، درخواست درج «مهلت تعویض پلاک» در وکالتنامه تنظیمی را کند (در خرید و فروش خودرو‌های وکالتی، دفترخانه باید مهلت تعویض پلاک خودرو را در وکالت نامه تنظیم شده قید کند.) و ثانیاً حتی‌الامکان، ضمن تقاضا از مسئولین دفترخانه از اعطای حق‌توکیل به خریدار، خودداری کند و در‌هر‌صورت وکالتنامه از لحاظ اعتبار، دارای محدودیت‌هایی است. بنابراین، توصیه می‌شود تا جایی‌که ممکن است، از خرید و فروش وکالتی پرهیز شود و در‌صورت انجام وکالت، سریع‌تر نسبت به قطعی‌کردن مورد وکالت اقدام شود.
مراجعه به دفترخانه جهت انتقال سند خودرو
بعد از انجام تعویض پلاک خودرو، باید هر دو طرف معامله یعنی هم خریدار و هم فروشنده به دفترخانه مراجعه کنند و سند قطعی خودرو را تنظیم کنند. برای تنظیم کردن انتقال سند خودرو مدارکی باید آماده باشد. این مدارک عبارتند از:
- برگ سبز جدید خودرو (شناسه خودرو) و تاییدیه انتقال خودر(صادره در مرکز تعویض پلاک خودرو)
- اصل مدارک شناسایی خریدار و فروشنده
- برگه کمپانی که به آن بنچاق قبلی نیز گفته می‌شود که به نام فروشنده است.
- بیمه نامه شخص ثالث
- کارت سوخت خودرو
- برگ مفاصا حساب پرداختی عوارض سالانه شهرداری
اما نکاتی که در این مرحله لازم به ذکر است
در حال حاضر، دفاتر اسناد رسمی تکلیفی در خصوص اخذ مالیات مشاغل (وانت‌ها و سواری‌های کار) و عدم خلافی خودرو، ندارند. بنابراین شایسته است خریدار این موارد را تا زمان تحویل خودرو به وی، از فروشنده مطالبه کند. فروشنده نیز موظف به تسویه کامل آن است. (عدم خلافی از طریق مراکز پلیس+۱۰ و مالیات از طریق دفاتر پیشخوان دولت قابل پرداخت و تسویه است)
هزینه‌های تنظیم سند خودرو در دفاتر اسناد رسمی سراسر کشور یکسان و بر اساس جداول مالیاتی است. این هزینه‌ها «حق‌الثبت و مالیات نقل و انتقال (ویژه دولت) و حق‌التحریر (مخصوص دفترخانه)» است که برای هر خودرو و با هر مدل، مبلغ متفاوتی است.
بر اساس عرف موجود، پرداخت سهم دولت بر عهده فروشنده و پرداخت حق دفترخانه بر عهده دو طرف معامله (بالمناصفه) است مگر اینکه، فروشنده و خریدار برخلاف آن، توافق کرده باشند که در‌این‌صورت عمل به توافق در اولویت بوده و محترم خواهد بود.